İNSANLARA EŞEK DEMEYİN EŞEĞE HAKARET OLUR.

20 Ağustos 2025

# Çocukluktan 20 yaşıma kadar dedemin köyünde 4-5 ay yaz tatili yapardım. ( O yıllar 15 Nisan 15 Eylül arası okullar tatildi ) Söz konusu yıllar içinde dikkatimi çeken şey ulaşım aracı eşekti.

# O yıllar hafızama 2 boz eşek yer etmişti. Süt beyaz renkli, sağ ayak topuğuna yakın mühür gibi siyah bir damgası olan 2 eşek. # O yıllarda köy ile Batman arasında yol; Dicle üzerinde köprü yoktu. Eşekler nehrin sığ, kaymayan az taşlı geçilecek yeri bulurdu. ( Kürdçede buna bor derlerdi) Eşekler Şehrde evimizin bulunduğu sokağın başına gelir gelmez anırır, adeta “ben geldim” diye haber verirlerdi. Batman ile Köy arası 35-40 km idi. Köyden yola konulduğunda müdahale edilmeden nereye gideceğini bilir ve o menzile ulaşırdı. Mola yerlerini bile o belirlerdi. Köye döndüğünde 500 metre mesafede bir kavak ağacı vardı. Orada da anırarak geldiğini duyururdu.

# Dedem anlatırdı; çok akıllı oldukları için gösterilen yola göre hangi bağ, bahçe, tarlaya gideceğini anlar müdahalesiz gider vardığında durur ve otlanmaya başlarmış.

# Bu gün Mardin’de dik merdivenleri çıkan çöp toplayan eşekler gibi dik yamaçlarını geçerken belli açı ile yol alırlar.

# Kısacası:

Eşek, yol hafızası, eğim sezgisi, dayanıklılık, sabır ve güvenlik içgüdüsü bakımından insandan üstün varlık oldukları Bilimsel ispatlanmış.

# Eşekler bin yıllardır özellikle dağlık ve engebeli coğrafyada “doğal yol mühendisleri” özellikleri insanlar tarafından fark edilmiş. Yokuş çıkarken ve inerken içgüdüsel davranış ile aslında insanlara yol eğimi, güzergâh seçimi konusunda ders niteliğindedir.

# Tarih boyunca eşek, sadece yük taşıyan bir hayvan değil; insana yol gösteren “tabiatın mühendisi” varlıklardır.

# Dağlık köylerde, kervan yollarında veya patikalarda eşeklerin izlediği güzergâhlar çoğu zaman daha sonra kalıcı yolların temeli olmuştur. Bunun sebebi, eşeğin hem fizyolojik yapısı hem de içgüdülerinden kaynaklanıyor. Eşek, patikada yürürken en az enerji harcayacağı rotayı seçer. Bu, eğim ile doğrudan bağlantılı. Çok dik bir yokuşu asla düz çıkmaz; zikzak yaparak yükselir. Aynı şekilde inerken de en güvenli eğimi bulur, kayma ihtimalli yerlerden uzak durur.

Bu davranışı, “doğal mühendislik”tir.

# Mühendislerin bir çok hesapla ulaştığı optimum eğim değerlerini eşek içgüdüsel olarak uygular. Eşekler, yük taşırken %10’dan fazla eğimli yollarda zorlanır, %15 üzerindeki eğimlerde ise direnç gösterir.

# Bu modern yol mühendisliğinde de dikkate alınır. Karayollarında ağır taşıtlar için kabul edilen maksimum eğim genellikle %7–10 civarındadır. Yani eşeğin yüzyıllardır “reddettiği” aşırı eğimler, bugün mühendislik açısından verimsiz kabul edilmektedir.

Ki köylerde yaşlılar hâlâ “eşek nereye basarsa oradan yol geçer” diyerek, güzergâh seçiminde eşeğin sezgisini rehber kabul ederler.

# Yanisi Eşek, sabrı ve dayanıklılığı kadar yol mühendisliği sezgisel ustalığıyla kıymetlidir. Onun dik yokuşlarda dolambaçlı ama güvenli patikalar açması, bugün hâlâ mühendislerin kullandığı yol eğimi ilkeleriyle örtüşüyor. # Eşek aracılığıyla biz insanlara ders gibi mesajlar veriliyor:

1. Ulaşım ve Yük Taşıma:

Yüzyıllar boyunca eşek, köyler ve dağlık bölgeler arasında en güvenilir taşıma aracıdır. Dar patikalarda, engebeli arazilerde yükü güvenle taşır.

Özellikle tarımsal ürünlerin pazara ulaştırılmasında “köylünün kamyonu” işlevi görmüştür.

2. Tarımsal Katkı: Çekim gücü sayesinde küçük pullukları, değirmen taşlarını çevirmede ve su kuyularında kullanılmıştır. Ekin taşıma ve harman yerinde ürün ezmede rolü çok büyüktür.

3. Doğal Gübre Kaynağı:

Eşek gübresi, özellikle kırsal bölgelerde doğal bir tarımsal verimlilik kaynağı. Organik tarımda hâlâ çok değerlidir.

4. Dayanıklılık ve Kanaatkarlık:

Eşek, az yemle çok iş yapar. Bu özelliğiyle köylünün en büyük destekçisi olmuştur. Zorlu iklim şartları, açlık ve susuzluğa karşı dayanıklıdır.

5. Yol ve Güzergâh: Yukarıda yazdığım gibi, eşek içgüdüsel olarak en güvenli ve uygun eğimli yolları seçer. Hem hayvan hem de insan için güvenliği sağlar.

6. Toplumsal ve Kültürel Katkıları: Türk, Kürt, Arap ve dahi birçok halkların atasözlerinde ve deyimlerinde yer alır. Sabır, Kanaatkarlık, direnç ve çalışkanlık sembolü olmuştur.

Bu yüzden Edebiyat, halk hikâyelerinde, masallarda (örneğin Nasrettin Hoca’nın eşeği) kültürel bir figür olmuşlardır.

7. Dostluk ve Psikolojik Etkisi;

Eşek, sevecen ve sakin tabiatlıdır. Çocukların binip gezdiği, köylünün yol arkadaşı olduğu için insanla özel bir bağ kurar. Bugün bile bazı bölgelerde hala terapi amaçlı “eşekle gezinti” uygulamaları yapılmakta, (özellikle çocuklar, engelliler.)

# Kısacası, eşek yalnızca bir “yük hayvanı” değil; aynı zamanda ulaşım, tarım, kültür ve doğa dostu yol arkadaşıdır.

# özellikle gözleri tarih boyunca insanların dikkatini çekmiş, edebiyata, halk deyimlerine yansımıştır. Eşeğin gözleri iri, parlak ve anlamlı kılır. Bakışı sakin, yumuşak masumiyeti ile insana huzur veren bir özelliğe sahiptir.

Bu yüzden özellikle Anadolu’da ve Kürt kültüründe “eşek gözü gibi güzel göz” benzetmesi yapılır.

Sadakat ve güven hissi verir: Eşeğin gözlerine bakan kişi, güvenilirliğini ve saflığını hisseder.

# Sabır, Dayanıklılık; Engebeli yolları, yılmadan aşar.

Bu yönüyle “sabırlı insan” övgüsü yapılırken eşeğe benzetilir.

# Kanaatkarlık: Az yemle yetinir, çok talepte bulunmaz. “Kanaatkâr insan” övgüsünde örnek alınır.

# Sevecenlik ve Masumiyet:

Çocuklarla iyi anlaşır, zarar vermez. Bu yüzden birçok köyde çocukların ilk bindiği hayvandır.

# Güçlü Hafıza:

Gittiği yolu kolay kolay unutmaz. Bu özelliği, insanların “eşek hafızalıdır” diyerek aslında övgü anlamında kullanılan bir niteliktir.

# Ses ve İletişim: Anırması, kimi zaman köylüler için “haberci” gibi işlev görür. Sabah erken saate uyandırır. Anadoluda “eşek sesiyle uyanmak” halkın günlük yaşamında alışılmış bir durumdur.

# Kültürel Sembol: Alçakgönüllülüğün, çalışkanlığın ve sadeliğin simgesidir. Birçok masal, fıkra ve atasözünde olumlu özellikleri öne çıkar.

# Özetle, eşeğin gözü güzellik, masumiyet sembolü olarak beğenilirken; sabır, kanaatkârlık, güvenilen, insanlar tarafından on bin yıllar bir yardımcıdır.

# Belki bu güne kadar aklınıza gelmeyen bu konuyu ilerleyen teknolojiye rağmen günümüz insan ile eşeği farklı açıdan karşılaştırırsınız diye yazdım.

# Sözün özü İnsanın üstünlüğü: Akıl, bilgi, irade iken kullanmaz.

Eşeğin üstünlüğü: Sabır, dayanıklılık, yol bilgisini asla terk etmez ve uygular. 

NEDEN EŞEĞİ YAZDIĞIMI VARIN SİZ YORUMLAYIN.